Rehber köpekler, görme engelli kişilerin hayatlarında onlara destek olan ve onların gözü olma görevini üstlenen çok değerli yardımcılardır. Bu iş için %90 oranında Labrador Retriever tercih edilir. Çünkü bu alanda en başarılı ırk budur fakat her Labrador görme engelliler için rehber olamaz. Bunun için bir çok özelliğin yanı sıra özel bir eğitimden de geçmesi gerekir. Labrodor’u takip eden ırk ise Golden Retriever cinsi köpeklerdir.
Bir görme engelliye rehberlik edecek köpek nasıl belirlenir derseniz ilk olarak özel kandan bir Labrador'un en uysal yavrusu seçilir. Sakin olması çok önemlidir çünkü ani hareketlere yatkın hareketli köpekler rehberlik ettiği kişi için risk taşırlar. Tabi sadece sakinlik ve zeka da rehber köpek olmak için yeterli değildir. Sağlıklı bir hayvan olması çok önemlidir. Bu eğitim çok zorlu ve maliyeti yüksek bir süreçtir. O yüzden özellikle genetik olarak kalıtsal hastalık taşımaması çok önemlidir. Çünkü bu eğitimi tamamladıktan sonra çıkan genetik hastalık sebebiyle engelli kişiyi yalnız bırakma riski vardır. Görme engelli birinin hasta bir hayvan ile ilgilenebilmesi çok daha zordur.
Bu anlamda yıllar süren çalışmalar sonucunda rehber köpek olacak ırk elde edilmiştir. Öncelikle anne ve babalar çok iyi taranırlar ve normal köpeklere yapılandan çok daha detaylı sağlık testlerinden geçerler. Rehber köpek olmak için yetiştirilen ve sadece kendi aralarında çiftleştirilerek elde edilen yavruların oluşturduğu bu kan sayesinde karakter ve huyu ile genetik yetenekleri tahmin edilebilir. Tabi ki bu kandan gelen yavruların da hepsi uygun diyemeyiz. Bunun için de ırk ve davranış uzmanı ile eğitmenler en sakin karakterli ve iyi huylu olan yavruları eğitim için seçerler. Çünkü Labrador aslen av köpeği olduğu için avcılık güdüleri çok gelişmiştir. Diğer hayvanlara, kediler, köpekler ve kuşlara odaklanıp dikkatini dağıtmaması çok önemlidir.
Seçilen yavrular iki aşamalı bir eğitim sürecine girer. Birinci aşamada bu işe uygun olduğu düşünülen köpekler sosyalleşmeleri için bir ailenin yanına verilir ve yaklaşık bir yaşına kadar bu aile ile sosyalleşmeyi öğrenir. Bu ailenin görevi tamamen köpeği sosyalleştirmektir. Köpekler bu ailelerle günlük komutları ile yapması ve yapmaması gereken davranışları öğrenirler. Bir yaşına geldiği zaman da bir teste tabi tutulurlar. Rehber köpek olmaya uygun olan köpekler ikinci aşama olarak ortalama 8 aylık bir eğitim sürecine alınırlar. Eğitim süresi köpeğin hazır olmasına bağlı olarak bir ay erken veya geç bitebilir. Eğitimi bitirmek yeterli değildir. Önemli olan eğitimin sonunda da köpeğin geçmesi gereken testtir. Sadece bu testten geçen köpekler rehber köpek olabilirler. Bunun oldukça detaylı ve zorlu bir yoldur.
Eğitilen köpeklerin görme engelli kişilerle buluşmaları konusundaki kıstas ise görme engelli kişinin, rehber köpeğin verdiği işaretlere ve sinyallere açık olabilmesidir. Herkes buna yatkın olmayabilir. Köpek ve görme engelli kişinin aralarında bir iletişimin olabilmesi çok önemlidir. Bunun için de belli bir uyum süreci vardır. Eğitmenler, köpek ve yeni sahibinin evine gidip onlarla yaklaşık bir aylık bir zaman geçirip ve birbirlerine alışmaları için onların yanında olurlar. Köpeğin tepkileri görme engelli kişiye tüm detaylarıyla anlatılır. İkisi yalnız kaldıklarında birbirlerinin tüm hareketlerini sezebiliyor olmaları şarttır. Bu uyum sürecinin bittiği birinci ayın sonunda köpek ve görme engelli kişinin birbirine uygun olup olmadığına bakmak için bir test daha yapılır. Her eğitimli köpek her engelli kişiyle uyuşacak diye bir şart yoktur. Hatta burada ortalama başarı oranı yüzde 50 civarındadır. Yani her iki görme engelli kişiden biri bu köpeklerle olan sınavı geçebilir. Eğer sınavı geçemezlerse görme engelli kişi başka bir köpekle şansını dener. Aralarındaki enerjinin tutması eğitim kadar önemlidir.
Rehber köpeklerin ana görevleri yolda yürürken karşılarına çıkan engelleri haber vermektir. Kaldırımlar, basamaklar, yükseltiler ve çukurlar gibi karşılarına çıkabilecek engelleri haber verirler. Yolda karşıdan karşıya geçmesine, ev içinde odadan odaya yürümesine yardımcı olurlar. Bu rehber köpeklerin görme engelli kişilerin hayatında kazandırdıkları konusunda Türkiye ve Avrupa’yı ayrı tutmak gerekiyor. Avrupa’da köpekler toplumda daha fazla alana girebiliyorlar. Engelli kişiyle birlikte otobüse ve metroya binebiliyorlar. Daha fazla alanda birlikte olabiliyorlar. Türkiye’de ise bir markete bile köpekle girmek imkansız. Hatta çoğu cafede açık alana dahi köpek almıyorlar. Bu yüzden Avrupa’da köpeklerin görme engellilere sağladıkları avantaj ve destek daha fazla diyebiliriz ama ev içindeki yardımları da yadsınamaz.
Tabi olay sadece dışarıda veya evdeki yardımlarıyla da kalmıyor. Aslında köpek görme engelli kişinin gözü oluyor. Tüm zamanını beraber geçirdikleri için duygusal olarak da sahipler köpeklere çok bağlanıyorlar. Psikolojik olarak yapılan çalışmaların gösterdiği sonuçlara göre köpek sahibi olan görme engelli kişilerin psikolojileri, olmayanlara göre çok daha iyi durumda biliniyor.
Köpekler ve sahipleri eğitimlerini tamamladıktan sonra bir daha eğitime ihtiyaç duymuyorlar. Zaman içinde birbirlerini daha iyi tanıyorlar. Başlangıçta aralarındaki uyum zor yakalansa da aralarında bir iletişim sağlandıktan sonra ikisi de birbirinin dilinden anlıyor.
Aslına bakarsanız bir rehber köpek bir görme engelli kişi için tam bir hayat arkadaşıdır. Bu köpekler az önce de bahsettiğim gibi görme engellilerin hem günlük hayatlarında hem de duygusal anlamda hayatlarında çok önemli bir yere sahip olurlar. Hatta yakaladıkları bu bağ sayesinde görme engelliler hayata daha sıkı tutunurlar. Umarım her görme engellinin bir rehber köpekle yaşayabilme şansı olur.
Can PAKSOY
Irk ve Davranış Uzmanı
No Comments